Ομιλία σε μαθητές για τους τρεις Ιεράρχες

Στις 30 Ιανουαρίου, κάθε χρόνο, είναι γιορτή της παιδείας και των γραμμάτων, η γιορτή των δασκάλων και των μαθητών. Την μέρα αυτή εορτάζουμε τη μνήμη Τριών μεγάλων ανδρών, του Μεγάλου Βασιλείου, του Ιωάννη του Χρυσοστόμου και του Γρηγορίου του Θεολόγου. 

Σίγουρα ήταν μπροστά από την εποχή τους. 

Τον τέταρτο αιώνα, σε μια ανδροκρατούμενη κοινωνία ήθελε μεγάλο θάρρος και εξαιρετική σοφία να υπερασπιστείς τους αδικημένους, όπως ήσαν οι γυναίκες, ιδιαίτερα ενώπιον του αυτοκράτορα και των αρχόντων.

Οι Τρεις Ιεράρχες, διαθέτοντας οι ίδιοι, ευρύτατη παιδεία, ήταν φυσικό, περισσότερο από όλους τους άλλους Πατέρες της Εκκλησίας, να συλλάβουν τη σημασία της Παιδείας για τον άνθρωπο και μάλιστα για τον «νέο άνθρωπο» της εποχής τους, τον «χριστιανό άνθρωπο». Κι επειδή γι’ αυτούς Παιδεία δεν σημαίνει κατάκτηση γνώσεων αλλά καλλιέργεια της ανθρώπινης ψυχής, ως κύριος σκοπός της Παιδείας προσδιορίζεται η αγωγή των νέων παιδιών.

Σκοπός της αγωγής είναι: 

«οµοιωθήναι Θεώ κατά το δυνατόν ανθρώπου φύσει. Oµοίωσις δε ούκ αν γνώσεως, η δε γνώσις ουκ εκτός των διδαγμάτων»,  διδάσκει ο Μέγας Βασίλειος.

Δηλαδή σκοπός της αγωγής είναι «να μοιάσουμε με τον Θεό, όσο η ανθρώπινη φύση μας το επιτρέπει. Η ομοίωση όμως δεν μπορεί να συμβεί χωρίς την γνώση και η γνώση χωρίς ηθικά διδάγματα.

Για τους Τρεις Μεγάλους Πατέρες τής Εκκλησίας, ουσία της παιδείας είναι η αγωγή, και δεν νοείται αγωγή χωρίς «πνευματικά µαθήματα» και «επιμέλεια της ψυχής» :

«Ότι των οικείων αµελούμεν παίδων, και των μεν κτημάτων αυτών επιμελούμεθα, της δε ψυχής αυτών καταφρονούμεν, εσχάτης ανοίας πράγμα» (Ε.Π.Ε. 51, 327), προειδοποιεί ο Χρυσόστοµος. 

Στα απλά ελληνικά μας λέει το εξής: 

Γονείς το να κτίζετε για τα παιδιά σας σπίτια και να αδιαφορείτε τελείως για την ηθική διαπαιδαγώγηση των παιδιών σας αποτελεί την μεγαλύτερη ανοησία σας. 

Αν σήμερα κάτι χαρακτηρίζει την παιδεία µας, σε ευρωπαϊκό ίσως επίπεδο, είναι ότι εξακολουθεί να µας διαφεύγει η ουσία που ήταν και είναι η αγωγή ψυχών.

Με άλλα λόγια, «περί άλλων τυρβαζόµεθα, ενώ  χρεία εστί ενός», να αναπτύξουμε δηλαδή την άγια πλευρά τού ανθρώπου, την καλλιέργεια της ψυχής και τού νου του και να τον οδηγήσουμε σε µια πνευματική ανάταση και εγρήγορση, ώστε να βλέπει και να ενεργεί σωστά, διακρίνοντας το καίριο από το ασήμαντο, το μόνιμο από το πρόσκαιρο, την ουσία από τα «συµβεβηκότα» της ουσίας, για να θυμηθούμε τον ημέτερο Αριστοτέλη. Η επιμονή των Ιερών Πατέρων στην αγωγή της ψυχής, και μάλιστα κατά Χριστόν, δεν σημαίνει ότι υποτιμούν την σημασία των γνώσεων ή τη σπουδαιότητα των γραμμάτων. Σημαίνει διαφορετική ιεράρχηση των αναγκών τού ανθρώπου: πρώτα το πνεύμα και μετά το σώμα, πρώτα η αγωγή και μετά η γνώση. 

Η Παιδεία για τους σεπτούς Ιεράρχες είναι πολύ μεγάλη υπόθεση. Σε µία στιγμή εξάρσεως, ο Χρυσόστομος φθάνει να πει τη γνωστή ρήση:

«H παιδεία µετάληψις αγιότητός εστι»(Ε.Π.Ε. 25, 282).

Να, τι ύψος αλλά και τι νόημα δίνουν στην Παιδεία οι «µυσταγωγοί της Παιδείας», οι μεγάλοι Ιεράρχες.

Εξαιρετική επίσης έμφαση δίνουν στον δάσκαλο και στους γονείς, παράγοντες οι οποίοι όλο και περισσότερο στις μέρες µας συνυπολογίζονται στους βασικούς πόλους της Παιδείας.

Η βασική αρχή για τον δάσκαλο είναι, κατά τους μεγάλους Ιεράρχες, το παράδειγμα: «Τον δε παιδεύοντα, ου διά ρηµάτων µόνον, αλλά και δια πραγµάτων  παιδεύειν χρη,» λέει ο Ιερός Χρυσόστοµος (Ε.Π.Ε. 14, 554). 

Η «πολιτεία» τού δασκάλου, η ζωή και οι πράξεις του, το παράδειγµά του, όχι η απλή διδασκαλία του είναι αυτή που οδηγεί στην παιδεία, γιατί τα πολλά λόγια φαίνεται πως περίσσευαν από τότε.

Ο θεολόγος και ποιητής Γρηγόριος θα πει τη µνημειώδη επιγραμματική φράση:

«Μισώ διδάγµαθ΄ οις εναντίος βίος». 

Δηλαδή: Μισώ τη διδασκαλία που είναι αντίθετη με τον τρόπο ζωής» 

Πόσο επίκαιρος είναι και σήμερα ο Ιωάννης ο Χρυσόστομος, όταν σχολιάζει ποια πρότυπα προβάλλουν συνήθως οι γονείς στα παιδιά τους προς μίμηση και πόσο έξω από την χριστιανική πραγματικότητα βρίσκονταν και βρίσκονται και σήμερα πολλοί γονείς.

Αν συγκρίνει κανείς την παιδεία που προτείνουν οι σοφοί Ιεράρχες µε τη σημερινή εκπαιδευτική πραγματικότητα, τουλάχιστον στην Ελλάδα, όπου η  διδασκαλία των χριστιανικών αξιών και των αρχών τού Ευαγγελίου από τη µία μεριά έχουν συμπιεστεί σ’ ένα συχνά αποστεωμένο και σχολαστικό – πληροφοριακό μάθημα Θρησκευτικών, στριμωγμένο κάπου στο σχολικό πρόγραμμα και υπό συνεχή συρρίκνωση, κι από την άλλη μεριά, αν ληφθεί υπ’ όψιν ότι οργιάζει σε όλα τα τηλεοπτικά προγράμματα και στο Διαδίκτυο ό,τι  άμεσα και δραστικότατα καταργεί μέσα σε λίγα λεπτά, αυτά που ο δάσκαλος στο σχολείο και ο ιερέας στην Εκκλησία αγωνίζονται να χτίσουν στην ψυχή των παιδιών.

Αν συνειδητοποιήσει κανείς τη λειτουργία και τις επιπτώσεις αυτής της αποδομητικής και σχιζοφρενικής για την ψυχή και την προσωπικότητα των νέων παιδιών διαδικασίας, τότε θα καταλάβει αν η Παιδεία στις μέρες µας μπορεί να επιτελέσει τον ανθρωποπλαστικό και δημιουργικό ρόλο που οραματίστηκαν οι φωτισμένοι Ιεράρχες. Στην ερώτηση πώς θεραπεύεται αυτή η κατάσταση, η απάντηση είναι, νομίζω, µία: ο τρώσας και ιάσεται…

Οι τρεις Ιεράρχες επηρέασαν όχι μόνον την εποχή τους αλλά και την πορεία της χριστιανικής εκκλησίας διαχρονικά και κατά συνέπεια την ιστορία του κόσμου. Θεωρούνται από όλα σχεδόν τα κυρίαρχα χριστιανικά δόγματα άγιοι.

Που οφείλεται όμως η μεγαλοσύνη τους, οι μεγάλες τους ικανότητες, το ατρόμητο της ψυχής τους;

Ποιο ήταν το μυστικό τους;

Η απάντηση είναι απλή και συνάμα ευλογημένη: 

Επιπόθησαν την γνώσιν ή καλύτερα την επίγνωσιν του Θεού και κάνανε τον Ιησού Χριστό, Κύριον στη ζωή τους. Σε ανταπόδοση ο Θεός τους χάρισε όλα τα απαραίτητα  προς ζωή και ευσέβεια. Τους κατέστησε κοινωνούς θείας φύσεως, τους έδωσε τις δυνάμεις να αποφύγουν την διαφθορά που υπάρχει μέσα στον κόσμο, και να προσθέσουν, με επιμέλεια,  στην πίστη την αρετή, στην αρετή τη γνώση, στη γνώση την εγκράτεια, στην εγκράτεια την υπομονή, στην υπομονή την ευσέβεια, στην ευσέβεια τη φιλαδελφία, και τέλος στη φιλαδελφία την αγάπη.(2Πέτ. 1:4 )

Προσπάθησαν και επέτυχαν να γίνουν άμεμπτοι και ακέραιοι, παιδιά τού Θεού, χωρίς ψεγάδι, μέσα σε μια γενεά στρεβλή και διεστραμμένη.(Φιλ. 2:15 ) 

Οι τρεις ιεράρχες ήταν και παραμένουν φωστήρες, δηλαδή φωτεινά αστέρια που μας οδηγούν στην λύση, την μοναδική λύση για τα προβλήματα τα προσωπικά, τα κοινωνικά, τα παγκόσμια.

Ο Θεός να σας ευλογεί.

Σας Ευχαριστώ